استغفار اگر با تصميم بر ترك معصيت و ندامت از گناه باشد دواي گناهان است و آیات و روایات زیادی در این باره وارد شده که بیانگر جایگاه استغفار در زندگی مومن است.
به گزارش مهر، غفران و مغفرت از جانب خداوند متعال، به اين معني است كه بنده خود را از اينكه عذاب به او برسد، نگهداري كند و معناي استغفار آن است كه انسان همان معني را از پروردگار طلب کند و تنها با زبان نباشد، بلكه عملا نيز خواستار آن باشد. بايد دانست كه استغفار غير توبه است، زيرا توبه عبارت از پشيماني است، البته با تصميم بر ترك و برگشت نكردن به گناه، اما استغفار طلب مغفرت است.
در آيات زیادی به موضوع استغفار اشاره کرده است. از جمله آیه ۳۳ سوره انفال می فرماید: و خداوند بنا ندارد ایشان را با اینکه تو در میانشان هستی و مادام که استغفار می کنند عذاب کند.
همچنین آیه ۵۲ سوره هود می فرماید: و ای قوم، از خدای خود آمرزش طلبید و به درگاه او توبه کنید تا از آسمان بر شما رحمت فراوان نازل گرداند و بر قوت و توانایی شما بیفزاید، و زنهار به نابکاری و عصیان روی مگردانید. و نيز آیه ۶۴ سوره نسا چنين فرموده؛ و اگر گنهكاران به سوي تو آيند، پس از خدا طلب آمرزش كنند و فرستاده خدا برايشان طلب مغفرت كند، هرآينه خدا را توبه پذير مهربان خواهند يافت.
روايات هم در اين زمينه بسيار مي باشد. از پيامبر اكرم (ص) روايت شده که فرمود: براي هر دردي دوايي است و دواي گناهان استغفار است.۱ و نيز از آن حضرت نقل شده که فرمود: خوشا به حال كسي كه روز قيامت در نامه عملش زير هر گناهي"استغفرالله"بيابد.۲
از پیامبر (ص) روايت شده است: آيا به شما خبر ندهم از چيزي كه اگرآن را به جا آوريد، شيطان از شما دور خواهد شد، چنانكه مشرق از مغرب دور است، گفتند بفرماييد، فرمود؛ روزه صورت او را سياه كند، و صدقه پشت او را بشكند، و دوستي در راه خدا و مواظبت بر عمل شايسته رگ پشت او را قطع نمايد، و استغفار رگ دل او را مي برد، و براي هر چيزي زكاتي است و زكات بدنها روزه است.
از حضرت علي(ع) روايت شده است: من در شگفتم از كسي كه نا اميد است در حالي كه با او استغفار است.۳
مراتب اعلاي استغفار در كتاب "فلاح السائل" نقل شده است. روزي اميرمومنان علي(ع) درميان مهاجرين و انصار نشسته بود، كه مردي ازآنها گفت؛ استغفرالله. حضرت به سويش التفاتي كرد، مانند شخص غضبناك و به او فرمود، واي بر تو! آيا مي داني استغفار چيست؟استغفار اسمي است كه بر شش قسم واقع مي شود. آنگاه حضرت فرمود؛استغفار بلندترين درجه است،كه بر مجموع شش معني واقع مي شود: اول، پشيماني برآنچه گذشت؛ دوم، تصميم بر عدم بازگشت به طور دائم؛ سوم، حقوق مردم را ادا كني تا خدا را خالص ملاقات نمايي كه بر تو وِزْر و وبالي نباشد؛ چهارم، بپاداري هر واجبي را كه آن را ضايع كردي پس حقش را ادا كني؛ پنجم، گوشتي از حرام روئيده، آن را با اندوه آب نمايي كه پوست به استخوان چسبيد و ميان آنها گوشت جديدي رويد؛ ششم، به بدن درد و زحمت بندگي را بچشاني، چنانكه به آن شيريني معصيت را چشانيده اي، پس در اين وقت مي گويي؛استغفرالله.
در حقيقت اگر كسي كه بخواهد از گناه فرار كند و نفس خود را با استغفار آزاد نمايد و از حبس و زندان چاه معاصي نجات بخشد، بايد چنانكه حضرت علي(ع) فرموده استغفار نمايد، ولي اگر اين مرتبه را تحصيل نكند لااقل مرتبه پايين تر را از دست ندهد كه همان استغفار باشد.
البته لازم به تذكر است كه استغفار نباید فقط لقلقه زبان باشد، بلكه باید حركت لب و زبان باشد با تصميم بر ترك معصيت و ندامت از عمل گناه. جابربن عبدالله می گوید رسول خدا(ص)فرمود؛ بياموزيد استغفار بزرگ را! آنگاه آن را بيان فرمود؛ اللهم انت ربي لا اله الا انت خلفتني و انا عبدك و انا علي عهدك و ابوء بنعمتك علي و ابوء بنعمتك علي و ابوءُ لك بذنبي فاغفرلي إنه لا يغفر الذنوب الا انت.۵
----------------------
۱- بحار، ج ۹۳ ، ص ۲۷۹
۲- بحار، ج ۹۳ ، ص ۲۸۰
۳- بحار، ج ۹۳ ، ۲۸۴
۴- بحار، ج ۹۳، ص ۲۸۵
۵- بحار، ج ۹۳، ص ۲۷۹
مراتب ششگانه استغفار از زبان امام علی (ع)